پژوهشنامه مالیات

---

پدیدههای فرارمالیاتی‎،‎ تبانی و اجتناب مالیاتی باعث می شود تا درآمدهای مالیاتی کشورها همواره از آنچه برآورد میشود کمتر باشد‎، به طوری که ارائه راهبردهایی جهت کاهش و جلوگیری از این پدیده ها خود به تنهایی یکی از مهمترین سیاستهای مالیاتی هر کشور به شمار میآید. از جمله راهکارهای مشترک دولتها در مواجه با این پدیده ها میتوان از تشویق و تنبیه مؤدیان به طرق مختلف نام برد. تنبیه مؤدیان از طریق جریمههای مختلف یکی از مؤثرترین روشها در برخورد با مودیان متخلف محسوب میشود که از یک سو سبب تنبیه آنها و از سوی دیگر با تنظیم ضرایب موثر سبب افزایش درآمدهای مالیاتی دولت میشود. در این مقاله با توجه به ضریب قرینه مالیاتی (درآمد ناخالص) نظام علیالرأس در یک نظام آرمانی مالیات با هدف جلوگیری از فرار مالیاتی و تبانی،درآمد نهایی دولت از یک مؤدی بدست خواهد آمد.

---

پدیدههای فرارمالیاتی‎،‎ تبانی و اجتناب مالیاتی باعث می شود تا درآمدهای مالیاتی کشورها همواره از آنچه برآورد میشود کمتر باشد‎، به طوری که ارائه راهبردهایی جهت کاهش و جلوگیری از این پدیده ها خود به تنهایی یکی از مهمترین سیاستهای مالیاتی هر کشور به شمار میآید. از جمله راهکارهای مشترک دولتها در مواجه با این پدیده ها میتوان از تشویق و تنبیه مؤدیان به طرق مختلف نام برد. تنبیه مؤدیان از طریق جریمههای مختلف یکی از مؤثرترین روشها در برخورد با مودیان متخلف محسوب میشود که از یک سو سبب تنبیه آنها و از سوی دیگر با تنظیم ضرایب موثر سبب افزایش درآمدهای مالیاتی دولت میشود. در این مقاله با توجه به ضریب قرینه مالیاتی (درآمد ناخالص) نظام علیالرأس در یک نظام آرمانی مالیات با هدف جلوگیری از فرار مالیاتی و تبانی،درآمد نهایی دولت از یک مؤدی بدست خواهد آمد.

---

چکیده

در اقتصاد ایران تاکنون پایه­های مالیاتی متعددی شناسایی شده است و از این پایه­های مالیاتی با نرخ­های متفاوت، مالیات اخذ      می­شود. سوالی که در اینجا به ذهن می­رسد این است که آیا این نرخ­ها بهینه هستند؟ آیا می­توان یک نرخ میانگین بهینه را تعیین نمود به نحوی که بتواند رشد و رفاه بیشتری را به­همراه داشته باشد؟ مطالعه حاضر در پی تعیین نرخ بهینه مالیات در ایران با استفاده از داده­های سری زمانی دوره ۱۳۹۳-۱۳۵۷ می­باشد. در این مطالعه تلاش شده است با استفاده از مدل رشد درونزا، نرخ بهینه مالیات با استفاده از رهیافت کنترل بهینه پویا و روش اصل ماکزیمم محاسبه گردد. یافته­های تحقیق نشان می­دهد مهمترین عوامل موثر بر تعیین نرخ مالیات بهینه عبارتند از: نسبت مخارج بخش خصوصی به بخش دولتی، نسبت سرمایه­گذاری بخش دولتی به بخش خصوصی، نرخ استهلاک، نرخ ترجیح زمانی، کشش تابع تولید نسبت به سرمایه­گذاری بخش خصوصی و بخش دولتی و پیشرفت فنی. از بین عوامل فوق نسبت مخارج بخش خصوصی به بخش دولتی تاثیر منفی و نسبت سرمایه­گذاری بخش دولتی به بخش خصوصی تاثیر مثبت بر نرخ مالیات بهینه دارند. سایر متغیرها تاثیر معنی­داری بر نرخ مالیات بهینه نداشتند. علاوه بر این، بر اساس مدل فوق الذکر نرخ بهینه مالیات حدود ۲۰ درصد است.

---

چکیده

مالیات یکی از ابزارهای سیاست مالی در تنظیم فعالیت­های مختلف اقتصادی در رسیدن به تعادل اقتصادی و عدالت اجتماعی است. سیاست­های مالیاتی از طریق تصحیح و تثبیت فعالیت­های اقتصادی در بخش­های مختلف، نه تنها به تأمین منابع مالی دولت، بلکه به رشد و توسعه اقتصادی نیز می­تواند کمک ­کند. دولت با استفاده از سیاست­های مالیاتی مناسب و ترکیب بهینه مالیات­های مستقیم و غیر مستقیم، می­تواند به نحو مؤثرتری به اهداف تخصیص بهینه منابع، باز توزیع درآمد و عدالت اجتماعی نزدیک­تر شود. به عبارت دیگر، نظریه مالیات_­بندی بهینه در ادبیات مالیاتی در راستای در نظر گرفتن ملاحظات عدالت و برابرسـازی مطرح و گسترش یافته است. نرخ­های بهینه شامل مجموعه­ای از نرخ­ها اسـت کـه بایسـتی مقادیر بهینـه­شان به گونه­ای انتخاب گردد که تابع مطلوبیت افراد را حداکثر کند، همچنین بیشترین درآمد و کمترین تبعات منفی اجتماعی را نیز در پی داشته باشد. در این راستا، میزان   دریافتی­های حاصل از مالیات­ها در کارایی اجرای سیاست­های مالی اثر دارد. یکی از عواملی که عملکرد دولت در دریافت­های مالیاتی را تحت تأثیر قرار می­دهد، وجود فرصت­های رانت­جویی است که از طریق آن امکان عدم پرداخت مالیات­ می­تواند به ­وجود آید. در این مقاله، سعی شده است تا در چارچوب یک سیستم تعادل عمومی و روش­های بهینه­یابی هوشمند (الگوریتم ژنتیک)، نرخ­های بهینه مالیاتی در شرایط اقتصاد دارای رانت استخراج گردد. نتایج حاصل از بهینه­یابی مدل­های تصریح شده نشان می­دهد که با وجود رانت­جویی در درآمدهای مالیاتی دولت، مالیات بر مصرف بیش از سطح بهینه است و در مقابل، مالیات بر حقوق و دستمزد بسیار کمتر از سطح بهینه عمل می­کند. این یافته­ها بیانگر آن است که امکان رانت در مالیات بر حقوق و دستمزد نسبت به مالیات بر مصرف به دلیل پیچیدگی­های اجرا و وصول آن بیشتر است؛ در حالی که رانت جویی در مالیات بر مصرف به دلیل شفافیت و تک نرخی بودن آن کمتر می­باشد.

---

مالیات یکی از ابزارهای سیاست مالی در تنظیم فعالیت­های مختلف اقتصادی در رسیدن به تعادل اقتصادی و عدالت اجتماعی است. دولت با استفاده از سیاسـت­های مالیاتی مناسب و ترکیب بهینه مالیات­های مستقیم و غیر مستقیم،   می­تواند به نحو مؤثرتری به اهداف تخصیص بهینه منابع، باز توزیع درآمد و عدالت اجتماعی نزدیک­تر شود. از مهمترین اهداف وضع مالیات بهینه در جامعه می­توان به توزیع مناسب درآمد، تحقق عدالت اجتماعی، مبارزه با فساد، مهار تورم، فراهم کردن زمینه‌های لا‌زم برای تحقق رقابت‌پذیری، تحقق رشد اقتصادی پیوسته، باثبات و پرشتاب متناسب با اهداف چشم‌انداز، ایجاد اعتماد و حمایت از سرمایه‌گذاران، اهتمام به نظم و انضباط مالی و بودجه‌ای، تلا‌ش برای قطع اتکاء هزینه‌های جاری به نفت و تأمین آن از محل درآمدهای مالیاتی و... اشاره نمود. از سوی دیگر، از عواملی که عملکرد دولت در دریافت­های مالیاتی را تحت تأثیر قرار می­دهد، وجود فرصت­های رانت­جویی و شوک­های اقتصادی است که بر یک سیستم اقتصادی تحمیل می­شود. در این مقاله، سعی شده است به بررسی نرخ­ها و درآمدهای بهینه مالیاتی با وجود این دو عامل اخلالی در عملکرد سیستم مالیاتی پرداخته شود. لذا، در چارچوب یک سیستم تعادل عمومی و روش­های بهینه­یابی هوشمند (الگوریتم ژنتیک)، نرخ­های بهینه مالیاتی در شرایط اقتصاد دارای رانت استخراج می­گردد. در ادامه سه نوع شوک اقتصادی در این مدل تعادل عمومی اعمال می­گردد و با نرخ­ها و درآمدهای مالیاتی شرایط قبل از اعمال شوک­ها مقایسه می­شود. نتایج حاصل از بهینه­یابی مدل­های تصریح شده نشان می­دهد که با وجـود رانت­جویی در درآمدهای مالیاتی دولت، مالیات بر مصرف بیش از سطح بهینه است و در مقابل، مالیات بر حقوق و دستمزد بسیار کمتر از سطح بهینه عمل می­کند. این یافته­ها بیانگر آن است که امکان رانت در مالیات بر حقوق و دستمزد نسبت به مالیات بر مصرف به دلیل پیچیدگی­های اجرا و وصول آن بیشتر است؛ در حالی که رانت­جویی در مالیات بر مصرف به دلیل شفافیت و تک نرخی بودن آن کمتر می­باشد. همچنین نتایج بهینه­یابی در شرایط وجود شوک­های اقتصادی نیز نشان می­دهد که مالیات­های مستقیم بیشتر تحت تأثیر نوسانات اقتصادی قرار می­گیرند و دولت می­تواند در شرایط شوک­های اقتصادی توجه خود را بر مالیات­های غیر مستقیم معطوف کند.

---

مالیات یکی از باثبات‌ترین درآمدهای دولت است و می‌تواند به عنوان ابزاری در جهت اجرای عدالت اجتماعی، مقابله با تورم و تشویق سرمایه‌گذاری استفاده شود. یک نظام مالیاتی دارای شرایطی است که مهم‌ترین آنها عدالت و کارایی است و در یک نظام اقتصادی گسترده، انواع مالیات‌ها اثرات جانبی متفاوتی خواهند داشت. بنابراین، لازم است مالیاتها (از نظر پایه و نرخ ) به گونه‌ای طراحی و اجرا شوند که کم‌ترین اثرات اختلالی را در سیستم اقتصادی داشته باشند. همچنین امروزه مالیات، مهمترین منبع درآمدی دولت­ برای تأمین هزینه­های خود در جهان به شمار می­رود. این منبع در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته، بیشترین درآمدهای دولت­ها را تشکیل می­دهد. اهمیت و نقش مالیات در دستیابی به رشد مستمر و پایداری اقتصادی، اشتغال، کاهش تورم، ثبات سطح عمومی قیمت­ها و همچنین به عنوان مهمترین منبع درآمدی دولت در حال حاضر پس از نفت برای همه آگاهان و مسئولان اقتصادی و سیاسی کشور آشکار و مهم می­باشد. در سال­های اخیر سهم قابل توجهی از درآمدهای مالیاتی در بودجه عمومی دولت، ناشی از وصول مالیات بر درآمد و ارزش افزوده بوده است. بنابراین، دولت نگاه ویژه­ای به این نوع مالیات داشته و پیگیر دائمی نمودن قانون مالیات بر ارزش افزوده است هدف از مقاله حاضر تعیین نرخ بهینه مالیات بر ارزش افزوده در ایران است. روش تحقیق در این پژوهش بصورت تحلیلی با استفاده از یک مدل کلان اقتصادی است. مدل تحقیق، مبتنی بر الگوی رشد نئوکلاسیک برای تعیین نرخ بهینه مالیات است. مدل تحقیق در چارچوب مدل­های تعادل عمومی قابل محاسبه (CGE^[۱]) پس از بسط الگو و دستیابی به رابطه تعیین‌کننده نرخ بهینه مالیات بر ارزش افزوده، با استفاده از پارامترهای اقتصاد ایران، مدل یاد شده کالیبره و میزان نرخ بهینه مالیات در سناریوهای مختلف محاسبه و تحلیل تجربی انجام شد.نتایج حاصل نشان می­دهد که اجرای مالیات بر ارزش افزوده با نرخ های مختلف و طی دو سناریو موجب افزایش سطح عمومی قیمتها، کاهش تولید ناخالص داخلی، افزایش درآمد دولت، کاهش قیمت عوامل تولید، کاهش درآمد و مخارج خانوارها، افزایش پس­انداز کل، افزایش سرمایه­گذاری کل، افزایش جذب کل، و افزایش نرخ ارز می­شود.

---

در این مطالعه محاسبه نرخ‌های بهینه مالیاتبر حامل های انرژی برای خانوارهای شهری هدف اصلی پژوهش می‌باشد. جهت محاسبه نرخ‌های بهینه مالیات از قاعده رمزی در دنیای چند نفره و تابع رفاه اجتماعی ساموئلسون – برگسون استفاده شده وکشش‌های قیمتی حامل‌های انرژی مورد نیاز می‌باشد. این کشش‌ها از نتایج تخمین سیستم تقاضای تقریباً ایده آل به دست می‌آیند. برآورد سیستم تقاضای مذکور بر اساس داده‌های خانوارهای شهری ایران، برای دوره زمانی ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۹ در ده دهک هزینه‌ای، به روش داده‌های تابلویی انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در نرخ گریز از نابرابری اجتماعی صفر که جنبه کارایی مالیات مدنظر است تمامی حامل‌های انرژی مشمول پرداخت مالیات می‌شوند. در خانوار شهری نرخ مالیات بر گاز و بنزین نزدیک به هم ولی نرخ مالیات بر برق از سایر حامل‌های انرژی کمتر می‌باشد.